Hafez's linguistic and semantic tricks With the names of slaves and concubines in the construction of confusion

Авторы

  • حسین سلیمی عضو هیئت علمی دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران.

DOI:

https://doi.org/10.22046/LA.2021.08

Ключевые слова:

ایهام تناسب, ایهام تبادر , شعر حافظ, غلام, کنیز

Аннотация

می‌توان شعر حافظ را از نظر به‌کارگیری ظرفیت‌ها و کارکردهای هنری، بلاغی و معنایی زبان، پیچیده‌ترین و رازآمیزترین شعر در زبان فارسی دانست. او در این زمینه تا جایی پیش می‌رود که برای دریافت و درک دنیای فکری و اندیشگانی سخنش، از کنار هیچ جزئی از اجزای سخنش بی‌تأمل و درنگ نمی‌توان گذشت. چه؛ وی، زیرکانه و رندانه و آگاهانه، از تمام ظرایف و ظرفیت‌های زبان، برای ظهور اندیشه‌ها و ترسیم جهان‌بینی خویش استفاده کرده و با تردستی تمام از آن‌ها سود جسته است. ازجمله این امکانات زبانی، اسامی نوعی غلامان و کنیزان در دوره‌های مختلف تاریخی ایران است که به دلایل متفاوت به آن‌ها داده می‌شده است. به دلیل به‌کارگیری همین شگردهای زبانی است که شعر حافظ، همواره از طرف پژوهشگران ادبی، از زاویه‌های گوناگون مورد مطالعه و بررسی قرارگرفته است. از طرفی نیز، ازآنجاکه مهم‌ترین ویژگی سبکی و هنری حافظ، استفاده اعجاب‌انگیز او از ایهام و انواع آن و به‌ویژه ایهام تناسب است، محققان و شعرشناسان بسیاری کوشیده‌اند تا با استخراج شواهد ایهام و انواع آن در شعر او، لایه‌های متفاوت معنایی و رمزوارگی زبانی هنر او را نشان داده و شگفتی‌های روابط منشوری واژگان در شعر او را آشکار نمایند. در این پژوهش، کوشش شده است تا با روش اسنادی و تحلیلی، کاربردهای هنری اسامی نوعی غلامان و کنیزان در ساخت ایهام تناسب و ایهام تبادر در شعر حافظ نشان داده شود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که حافظ، آگاهانه و رندانه، اسامی نوعی غلامان و کنیزان را در بستری از ایهام تناسب و تبادر، به کار می‌گیرد تا هم روابط منشوری و مهندسی‌شده واژگان شعر خویش را هنری‌تر سازد و هم اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی خویش را با زبانی غیرمستقیم و چندلایه به مخاطب منتقل نماید.  

Биография автора

حسین سلیمی, عضو هیئت علمی دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران.

می‌توان شعر حافظ را از نظر به‌کارگیری ظرفیت‌ها و کارکردهای هنری، بلاغی و معنایی زبان، پیچیده‌ترین و رازآمیزترین شعر در زبان فارسی دانست. او در این زمینه تا جایی پیش می‌رود که برای دریافت و درک دنیای فکری و اندیشگانی سخنش، از کنار هیچ جزئی از اجزای سخنش بی‌تأمل و درنگ نمی‌توان گذشت. چه؛ وی، زیرکانه و رندانه و آگاهانه، از تمام ظرایف و ظرفیت‌های زبان، برای ظهور اندیشه‌ها و ترسیم جهان‌بینی خویش استفاده کرده و با تردستی تمام از آن‌ها سود جسته است. ازجمله این امکانات زبانی، اسامی نوعی غلامان و کنیزان در دوره‌های مختلف تاریخی ایران است که به دلایل متفاوت به آن‌ها داده می‌شده است. به دلیل به‌کارگیری همین شگردهای زبانی است که شعر حافظ، همواره از طرف پژوهشگران ادبی، از زاویه‌های گوناگون مورد مطالعه و بررسی قرارگرفته است. از طرفی نیز، ازآنجاکه مهم‌ترین ویژگی سبکی و هنری حافظ، استفاده اعجاب‌انگیز او از ایهام و انواع آن و به‌ویژه ایهام تناسب است، محققان و شعرشناسان بسیاری کوشیده‌اند تا با استخراج شواهد ایهام و انواع آن در شعر او، لایه‌های متفاوت معنایی و رمزوارگی زبانی هنر او را نشان داده و شگفتی‌های روابط منشوری واژگان در شعر او را آشکار نمایند. در این پژوهش، کوشش شده است تا با روش اسنادی و تحلیلی، کاربردهای هنری اسامی نوعی غلامان و کنیزان در ساخت ایهام تناسب و ایهام تبادر در شعر حافظ نشان داده شود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که حافظ، آگاهانه و رندانه، اسامی نوعی غلامان و کنیزان را در بستری از ایهام تناسب و تبادر، به کار می‌گیرد تا هم روابط منشوری و مهندسی‌شده واژگان شعر خویش را هنری‌تر سازد و هم اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی خویش را با زبانی غیرمستقیم و چندلایه به مخاطب منتقل نماید.  

Библиографические ссылки

آقا حسینی، حسین و فاطمه جمالی (1384). «فراتر از ایهام»، مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. ش 61 دوره دوم، تابستان. صص 142-121.

بیهقی، ابوالفضل (1375). تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیاض، به اهتمام محمدجعفر یاحقی، مشهد: دانشگاه فردوسی.

حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد (1388). دیوان حافظ، تصحیح علامه محمد قزوینی و قاسم غنی، به اهتمام ع.جربزه‌دار، تهران: اساطیر.

حمیدیان، سعید (1392). شرح شوق، تهران: قطره.

دشتی، علی (1380). نقشی از حافظ، ج 2، تهران: اساطیر.

دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه. زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.

راستگو، محمد (1395). در پی آن آشنا، دفتر نخست، مهندسی سخن در سروده‌های حافظ، تهران: نشر نی.

رامپوری، غیاث‌الدین محمد (1363). غیاث‌الغات، به کوشش منصور ثروت، تهران: امیرکبیر.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391). رستاخیز کلمات، چاپ دوم، تهران: سخن.

شمیسا، سیروس (1387). فرهنگ اشارات ادبیات فارسی، چاپ نخست از ویرایش دوم، تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس و دالوند، یاسر (1396). «کارکرد اسامی نوعی غلامان و کنیزان در ساخت ایهام تناسب در ادب پارسی»، متن پژوهی ادبی، سال 21، شماره 71، صص 168-131.

طهماسبی، فرهاد (1389). اسرار عشق و مستی، ج 1، تهران: علم.

عبید زاکانی، عبیدالله (1392). کلیات عبید زاکانی، تصحیح، تحقیق و شرح پرویز اتابکی، تهران: زوّار.

عزیزی هابیل، مجید و همکاران (1398). «شگردهای حافظ در چندمعنایی کردن متن»، متن پژوهی ادبی، سال 23 شماره 79، 30-7

عمران پور، محمدرضا. (1386). «اهمیت عناصر و ویژگی‌های ساختاری واژه در گزینش شعر»، پژوهش های ادب عرفانی (گوهر گویا)، 1(1)، 153-180.

عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر. (1390). قابوس‌نامه، با اهتمام عبدالحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.

منشی، محمد بن علی. (1356). همایون نامه، به اهتمام رکن‌الدین همایون فرخ، تهران: دانشگاه ملی ایران.

نفیسی، علی‌اکبر (ناظم‌الأطبا). (1343)، فرهنگ نفیسی، ناظم‌الأطبا، تهران: انتشارات خیام.

وطواط، رشیدالدین. (1362). حدائق السحر فی دقایق الشعر، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: طهوری و سنایی.

همایی، جلال‌الدین. (1371). فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.

Загрузки

Опубликован

2021-05-31

Как цитировать

سلیمی ح. (2021). Hafez’s linguistic and semantic tricks With the names of slaves and concubines in the construction of confusion. LANGUAGE ART, 6(2), 27–46. https://doi.org/10.22046/LA.2021.08

Выпуск

Раздел

Article

Похожие статьи

1 2 3 > >> 

Вы также можете начать расширеннвй поиск похожих статей для этой статьи.