تحلیل کاربردشناسی- اجتماعی نمایشنامه تاریخی فارسی با تکیه بر کتاب تاریخ بیهقی

چکیده

كاربردشناسي یکی از حوزه‌های زبان‌شناسی است که با آن معناي «تلويحي و اغراض پنهاني» جمله میسر می‌گردد. پاره گفتارها یکی از موضوعات کاربرد شناسی می‌باشند که به منظور اجرای موفق آن‌ها گوینده بایستی شرایطی مانند شروط مقدماتی، محتوا و صداقت را به کار گیرد. در برخی اوقات گویندگان با سرپیچی از شرایط مذکور مقاصد پنهانی خود را اظهار می‌کنند. یکی از آثار ادبی که وجوه نمایشی در آن بسیار مشهود است تاریخ بیهقی می‌باشد. بدین منظور نگارندگان این مقاله ضمن توضیح «شرایط به جا» نشان می‌دهند چگونه شخصیت‌های داستان با سرپیچی از این شروط مقاصد خود را به صورت تلویحی بیان می‌کنند .نمونه‌ داده‌ها از داستان حسنک وزیر گرفته شده است. این داستان با مرگ سلطان محمود غزنوی آغاز می‌شود و با نابودی یک وزیر مقتدر پایان می‌یابد. پژوهش حاضر با اتخاذ تحليل کاربردشناسی از دیالوگ‌های داستان حسنک وزیر اين موضوع را تبیین می‌نماید كه چگونه شخصيت‌ها در حين توليد پاره گفتارها، اهداف ارتباطي خود را شکل مي‌دهند. نتایج تحقیقات نشان داد که به دلیل احتیاط، ترس و برخی طرحواره‌های فرهنگی، گویندگان از «راهبردهای نابه جا» استفاده می‌کنند تا ضمن آشنایی خواننده با وضعیت دربار، این موضوع را یادآوری کنند که هیچ کسی در آن زمان حق آزادی بیان نداشته است.