کارکردهای گستردۀ حرف «واو» در گلستان سعدی

چکیده

یکی از گونه‌های کلمه در زبان «حروف» است که نسبت به دیگر گونه‌ها گستره محدودتری دارند و بیشتر دستورنویسان زبان فارسی، آن‌ها را در سه دستۀ حروف ربط، حروف اضافه و نشانه جای داده‌اند. حرف «واو» یکی  از مهم‌ترین حروف زبان فارسی و عربی است که همچون مفصلی نقش پیوند و ایجاد وابستگی بین اجزای یک جمله و گاه پیوند بین جمله‌های متعدد را برعهده دارد. توانمندی این واژه در پذیرش معانی و کارکردهای مختلف، این فرصت را برای سخنوران فارسی‌زبان فراهم می‌کند که برای آراستگی بیشتر سخن خود و پرهیز از ساخت‌های تکراری، از آن در جایگاه‌های متعددی بهره گیرند. سعدی شیرازی، که از بلیغ‌ترین و گشاده‌زبان‌ترین سخنوران زبان فارسی به‌شمار می‌آید، از این امکان بالقوۀ زبان فارسی بسیار بهره برده است. نگارندگان این مقاله در پی آن هستند تا کارکردهای مختلف این حرف را  از دیدگاه دستوری و زیبایی شناسی ، در گلستان سعدی بررسی کنند . شایان ذکر است که این حرف در مجموع در گلستان سعدیِ خزائلی، ۲۱۷۹ بار به‌ کار رفته است که در این مقاله ذیل ۲۰ عنوان، هم در زیر دسته­ی حرف ربط و هم حرف اضافه، دسته‌بندی شده ‌است. برخی از گونه‌های «واو» که نگارندگان در متن گلستان تشخیص داده‌اند، در منابع دستوری یافت نشدند و از دستاوردهای این پژوهش هستند. این امر گویای این مهم است که مبحث حروف اگر چه ممکن است در نظر بسیاری از نویسندگان و شاعران، دست­مایه­ی مهمی برای ابراز هنر و شگفتی در زبان به شمار نیاید، ولی باریک‌اندیشانی چون شیخ اجل که از ماهیت و کارکرد عناصر زبانی آگاهی بیشتری دارند، از توان­مندی حروف نیز غافل نمانده­اند و بر دوش آن­ها بارهای عاطفی و زیبایی‌شناسی بسیاری نهاده­اند.